رویداد ترسیم یک رویا (الگن)

(روایتی از زاگرس و بلوط‌هایش در دامنه البرز)

 

الگن را که برای ترسیم رویای بلوط انتخاب می‌کردیم، باورمان نبود که رویای سعید این چنین در عمق وجودمان ریشه  دواند. ریشه ای به وسعت سرزمین زاگرس و تناوری درختان بلوط اش که اینک در سراسر ایران گسترده شده است.

رویایی به وسعت سخاوت مردمان الگن و به پهنای آسمان پرستاره تنگه اش که خیال را به پرواز در می‌آورد...

 ما به چشم خود دیدیم که انارهای دل قرمز در آفتاب شهریور الگن ، یاقوت می‌شدند و انگورهای خیال که به رویای خمره،  دلخوش کرده بودند را نیز هم...

و ما مست بودیم و حیران

سر به هوا و پا در زمین...

که در میان کوه‌های زاگرس غوطه ور بودیم...

و رویای بلوط آرام آرام جان می‌گرفت  و ما دلخوش به ترسیم رویای مشترکمان در سایه سار درختان تناور بلوط.

اینک ما به سان دانه‌های بلوط نه در زاگرس که از سهند و سبلان تا البرز و بینالود در عمق خاک ریشه دوانده‌ایم و رویای روزگاری دور سعید، بسیار نزدیک می‌نماید.

 ما  به امید زنده ایم...

به بلوط‌هایی که در سراسر ایران زمین پراکنده ایم

و شما دعوتید به شنیدن و دیدن این رویا...

الگن روستایی است از توابع بخش چاروسا در شهرستان دهدشت در استان کهگیلویه و بویراحمد. روستای تاریخی در فاصله 63 کیلومتری شمال شهر دهدشت و در میان دره‌ای سرسبز در میان کوه‌های مملو از درختان بلوط وحشی زاگرس جنوبی در تراز 1200متری از سطح آب‌های آزاد قرار دارد. براساس آمار رسمی، جمعیت ساکن روستا در سال 1395ه.ش برابر با 300 نفر بوده است که نسبت به جمعیت سال 1385 ه.ش (528 نفر) ، کاهش 45 درصدی و نسبت به آمار سال 1370ه.ش (1000 نفر)، کاهش 70 درصدی را نشان می‌دهد. فقدان امکانات معیشتی، تحصیلی و اشتغال، از مهمترین دلایل مهاجرت ساکنان روستا در طی سالهای گذشته به شهرهای همجوار، بویژه دهدشت، بهبهان، یاسوج و اهواز بوده است. الگن از نظر اقلیمی، شرایط بسیار مطلوب داشته و استقرار آن در دامنه‌های زاگرس با دره‌های پرآب و کوه‌های سربه فلک کشیده زاگرس، زمینه بسیار مناسبی را بر اکوتوریسم، گردشگری فرهنگی و ماجراجویانه فراهم ساخته است. چشمه الگن که در بخش شمال غربی روستا قرار دارد، منبع پایدار تامین آب شرب ساکنان و آبیاری باغات انبوه انار و زمین‌های کشاورزی پایین دست روستاست. شغل اغلب ساکنان، کشاورزی است و دامداری نیز بین آنها رواج دارد. الگن از نظر ژئوپولیتیکی نیز، ویژگی‌های جالب توجهی دارد که سبب تداوم جریان حیات فرهنگی و اجتماعی آن در طی سده‌ها شده است. بررسی موقعیت استقرار روستا نشان می‌دهد؛ الگن در مجاورت تنها راه دسترسی روستاهای تاریخی منطقه و از آن جمله المور، گراب، دیشموک، دلی، قلعه رئیسی و ... به مراکز ثقل جمعیتی و اقتصادی مهم نظیر لنده، دهدشت و بهبهان بوده است. این راه که از میان تنگه جنوبی الگن امتداد یافته است، سبب اهمیت یافتن الگن در طول زمان شده است. یادآوری وجود منابع پایدار آب و عرصه‌های قابل کشاورزی و باغداری قابل توجه الگن (حدود 80 هکتار) بر این موضوع تاکید دارد. این عوامل سبب شده تا این سکونتگاه در طی دوران تاریخی، محل تاخت و تاز مهاجمان به منظور غارت منابع زیستی روستا گردد. موضوعی که سبب شکل‌گیری روستا در نقطه سوق‌الجیشی شمالی و مشرف به تنگه الگن و احداث ساختارهای دفاعی و قلعه‌های سنگی در این بخش از سکونتگاه شده است. هسته تاریخی الگن، با کشیدگی در امتداد شمال غربی- جنوب شرقی در بالاترین تراز ارتفاعی سکونتگاه و در بخش شمالی آن واقع است و استقرار آن بر لبه دره شمالی، آنرا از خط‌القعر این ناحیه جدا ساخته است. ابنیه تاریخی روستا شامل خانه‌های بومی و قلعه تاریخی که بخش از آن پابرجاست، نشان دهنده تداوم الگوهای بومی در ساخت و توسعه سکونتگاه پیش از توسعه بی ضابطه و غیراصولی آن در اوایل دهه 80 ه.ش است. معماری بومی الگن، مبتنی بر واحدهای بنایی راست‌گوشه‌ای است که با استفاده از مصالح سنگی (سنگ لاشه و رودخانه‌ای) و با بهره‌گیری از ملات گچی (که مواد اولیه آن از بستر گچی مجاور روستا تامین می‌شده‌ است) و آسمانه‌های تیرپوش ساخته شده‌اند. بررسی این ساختارها از الگوهای معماری و تکنیک ساخت جالب توجهی حکایت دارد. اغلب واحدها در امتداد شیب طبیعی زمین (راستای شمالی- جنوبی) استقرار یافته و بازشوهای آنها عموما رو به جنوب (مشرف به تنگه) است. ساختار معماری واحدها، ترکیبی از ایوان‌های نیمه‌باز و فضاهای بسته است که با الگویی خطی کنار یکدیگر ساماندهی شده‌اند. ایوان‌ها، عمدتا بصورت ستون‌دار و ترکیبی از چشمه‌طاق‌های قطاع‌دایره هستند که توسط ستون‌های اغلب هشت‌گوش و بعضا دایره‌ای افراشته شده‌اند. آنچه در این میان جالب توجه است، بهره‌گیری از الگوی غیر بومی و احتمالا وارداتی قوس هندی (قوس کنگره‌دار) در نماسازی این ورودی‌های سه‌تایی است. فضاهای سکونتی با استقرار در سه طرف ایوان، یادآور سنت‌های هخامنشی در کا‌خ‌های شاهی شوش، پاسارگاد و تخت جمشید است که این بار در صورتی ساده‌تر، در الگن تجسد یافته است. اتاق‌های سکونتی، عمدتا به شکل مستطیل بوده و بررسی تطبیقی و میدانی پژوهشگران نشان دهنده عرض نسبتا ثابت فضا (حدود 3 متر) است که متاثر از ابعاد تیرهای چوبی و سهولت احداث آسمانه‌های تیرپوش شکل گرفته است. این اتاق‌ها بازشوهای چندانی ندارد و نور و تهویه طبیعی آن عمدتا از تنها درگاه ورودی تامین می‌شده است. به همین سبب، یازشوهای دیوار، جای خود را به قاب‌نماهای فرونشسته و طاقچه‌های سنگی داده است. بخاری‌های دیواری سنگی با فرم و شکل ویژه، از دیگر ویژگی بارز این اتاق‌هاست. این بخاری‌ها عمدتا، با بیرون نشستگی نسبت به دیوار، تنوره اصلی را شکل داده و در طرفین دودکش آن، طاقچه‌های کوچکی تعبیه شده است. اگرچه ساختار عمومی این شومینه‌ها در اغلب خانه‌ها یکسان است، اما در فرم و شکل طاقچه‌ها و قوس تنوره دارای تفاوت‌هایی دیده می‌شود.

سعيد، الگن و رويايش؛ شايد نام سعيد انصاريان يا بنياد الگن را شنيده باشيد. سعيد، جواني است ٣١ ساله كه سينما خوانده و بواسطه تخصص، ذوق و سليقه شخصي اش، پروژه هاي متعددي را در حوزه گرافيك، تبليغات و فيلم سازي پشت سر گذاشته است. تا اينجا به نظر مى رسد كه او فرقي با هيچ يك از ما ندارد. تفاوت دقيقا از اينجا شروع ميشود. او متولد روستای الگن در شهرستان دهدشت است و ايده‌اى براى احيا جنگل‌هاي انبوه بلوط در زادگاهش را دارد. جنگلهايى كه در طى دهه‌هاي اخير با توسعه سكونتگاههاى روستايى، قطع سوداگرانه درختان، افزايش دامنه چراگاه احشام و دلايل متعدد ديگر، روز به روز از وسعت و تعداد آنها كاسته شده است. او براي اينكار، بنياد الگن را راه انداخته و تلاش دارد تا در راه رسيدن به هدف اصلى خود، ضمن تاسيس مدرسه طبيعت و آگاهى بخشى عمومي نسبت به ضرورت حفاظت از زيست بوم زاگرس، به احيا و مرمت ساختارهاى معماري (خانه ها، قلعه و ديگر ابنيه روستا)، احيا سنتهاى فرهنگى و آداب و رسوم اجتماعى)، توانمندسازى زنان و كودكان، ارتقا كيفيت معيشت و اقتصاد ساكنان روستا و ... بپردازد.

ما در "عمارت خورشيد" و "مناظر روستايى ايران" ضمن حمايت از سعيد و ايده ناب اش، در تلاشيم تا با بهره گيرى از انگيزه بالا، دانش، توان فنی و علمى اعضاى مشاور و دانشجويان علاقمند و پژوهشگران داوطلب، گامى هرچند كوچك در تحقق روياى سعيد كه روياى مشترك ماست، برداريم. ايده ما بسيار ساده بود. ما در طی فراخوانی عمومی برای انتخاب همراهانمان در سفر به الگن، افتخار همسفری با پنجاه نفر از بهترین های ایران را داشتیم. سفری که اگرچه همسفران آن در ابتدای راه، با یکدیگر غریبه بودند، اما حمایت از ایده سعید و سعی در تحقق‌بخشی به آن، وجه مشترک همه مان بود. ما در این سفر هفت روزه که در شهریور ماه امسال برگزار شد، ضمن شناخت ساختارهاى كالبدى، مستندنگاری ابنيه و تهيه پرونده ثبتی روستا در فهرست آثار ملى، شناخت تكنيك هاى بومى ساخت و آناليز الگوهای معماری، با انجام آسيب شناسى هاى دقيق و بهره گيرى از مبانى نظرى علوم حفاظت و مرمت، طرح باززنده سازی بافت روستا و مرمت واحدهاى معماری متروك و مخروبه آنرا به مثابه زمينه اى براى توسعه بوم‌گردی، گردشگرى علمى و اكوتوريسم تهيه کرده‌ایم. این سفر ، فرصتى بود براى تجربه كار گروهى تا با هم افزايى فنى و علمى، تلاش كنيم تا روياى سعيد محقق شود. رويايى كه ما در كنار يكديگر ترسيم اش کردیم . صبح ها با هم به برداشت و مستندنگاری خانه های سنگی بی نظير روستا میرفتیم و عصرها در مدرسه روستا، به ترسيم می پرداختیم. تلاش كردیم كه از مرمت و حفاظت، از ضرورت تسهيل‌گری اجتماعی، نقش فراكالبدها در احياء سكونتگاه و از تجارب موفق موجود و ... سخن بگوييم و بشنويم. ايده ها را پالايش كنيم و از رهگذر هم انديشی هايمان، ناب ترين‌ها را برای تداوم حيات الگن برگزينيم. حال که بخشی از این مطالعات به نتیجه رسیده است و در آستانه شروع اقدامات مرمت و احیاء بافت، دوست داریم که تجربه حضور در روستا و تنگه سحرآمیز پرستاره‌اش را با شماره به اشتراک بگذاریم.